Lustracjami nazywano w okresie staropolskim spisy całości starostw Rzeczypospolitej w celu egzekwowania podatków do skarbu państwa, a także wyraźnego zrozumienia realnego stanu topograficznego, gospodarczego, religijnego, architektonicznego ziem Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Spora część takich źródeł została opracowana i wydana. Natomiast mamy także lustracje, które niedostępne szerszej publiczności. Do takich właśnie należy lustracja starostwa Winnickiego z roku 1789. Oryginał tekstu znajduje się w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. A kopię są w Instytucie rękopisu Biblioteki Narodowej w Kijowie oraz w Centralnym Archiwum Historycznym w Kijowie.
Najważniejsza wartość takiego źródła polega na szczegółowych opisach miejscowości. Lustratorzy spisywali układy ulic miasta, wykazywali dwory poszczególnej szlachty (wymieniony został każdy dwór szlachecki wraz z podaniem imienia i nazwiska właściciela), podawali wiadomości o aktualnych budowlach, kościołach (trzy murowanych, w koło murami opasane) i cerkwiach (śś. Koźmy i Damiana; parafialna Pokrowy Bogurodzicy; bazylianów), a nawet rzeźbach (a bliżej do mostu rzeźba św. Jana pod altanką).
Oprócz szczegółowych opisów danin, czynszów, pańszczyzny (piesza i ciągła), intrat rocznych włościan starostwa Winnickiego także mamy opisy zamku w Winnicy (na Kępie za miastem zbudowany), browarów, mostów, młynów, karczem, gorzelni. Dowiadujemy się o kramarzach, piekarzach, krawcach, kusnierzach, solarzach; o kłótniach i sporach o granice między wsiami dookoła Winnicy.
Więcej na stronie Słowa Polskiego
FMPnW